ŞARBON

BİLGİLERİMİZİ TAZELEYELİM

 

Şarbon, (antraks) toprakta bulunan bir bakterinin neden olduğu ve otçul hayvanlardan insana bulaşan ciddi bir hastalıktır. Daha çok sığır, koyun ve keçi gibi hayvanları etkiler. Ancak hasta hayvanlara ve ürünlerine temas eden insanlara da bulaşır, kısa süre içinde teşhis edilip tedavi edilmez ise ölümcül olabilir. Hastalığın insanlardaki seyri şarbon mikrobunun vücuda nasıl girdiğine bağlı olarak değişir. Şarbon bakterisi deri, akciğerler veya sindirim sistemi yoluyla vücuda girebilir. Belirtileri hastalığın bulaşma şekline göre değişir; Tüm şarbon türleri vücuda yayılabilir ve zamanında tedavi edilmez ise ölüme neden olabilir.

Şarbona neden olan Bacillus antracis bakterisi çok dayanıklıdır ve rutin kullanılan dezenfektanlara dirençlidir. Hastalığa, hasta hayvan ile temas, hastalıklı etleri yemek ya da şarbon sporlarını solumak neden olur. Hastaların %95’inde deri şarbonu görülür. Deri şarbonuna halk arasında kara çıban da denilir. Şarbonlu etlerin yenilmesi ile bağırsak şarbonu oluşur; ölüm oranı diğer tiplere göre daha yüksektir.

Şarbon bakterisi çok dayanıklıdır, 140 °C derece gibi yüksek sıcaklıkta bile 30 dakika bekledikten sonra ölür, toprak ve suda 60 yıl boyunca canlı kalabilir. Şarbon insandan insana soğuk algınlığı veya grip gibi bulaşmaz, deriden temas ile bulaşabilir. Sporla çoğalan bir bakteri cinsidir, porlar dış ortamlara, kuruluğa, soğuğa, ultraviyole ışınlarına ve kimyasal dezenfektanlara oldukça dayanıklıdır.

 

Şarbon türleri

Deri şarbonu

Ciltte kesik veya açık yaralara sahip insanlar enfekte hayvanlara temas ettiğinde gelişir. En yaygın görülen şarbon şeklidir ve en az tehlikeli olandır. Özellikle el, kol, yüz ve boyun gibi açıkta kalan bölgelerde sık görülür. Bakterinin deri içinde depolanmasıyla ciltte kabarcık oluşumu arasında geçen süre genellikle 2-3 gündür. Kabarcık ilk aşamada böcek ısırığına benzer ve kaşıntı yapar. Bakterinin aktifleşmesi ile toksin üretimi başlar. Üretim sonucunda kabarcıkların etrafında ödem oluşur. Kabarcık genişleyerek ortasından çöker ve sıvı ile dolar. Daha sonra kuruyarak kara çıban görünümü alır. Ciddi hastalıkta lezyon özellikle göz çevresi, yüz, boyun ve göğüs üst bölümünde ise aşırı ödem ile seyredebilir. Bu durum malign (kötü huylu) ödem olarak adlandırılır. Halk arasında kara çıban olarak bilinen deri şarbonu bazen solunumu etkileyecek kadar ciddi olabilir. Hastaların yalnızca %50’sinde ateş, halsizlik bulunur. Tedavi edilmeyen deri şarbonunda ölüm oranı %10-20 civarındadır.

 

Akciğer şarbonu

Nadiren görülür ama şarbonun en ölümcül şeklidir. Bakteriler nefes yoluyla bulaşır ve akciğere yerleşir. Hastalığın bu formu kontamine kıl, yün ve diğer hayvan ürünleri ile ilişkili endüstriyel hastalık şeklinde oluşur ya da bioterörizm ile ilişkili olabilir. Enfeksiyon genellikle bakteriye maruz kalındıktan bir hafta sonra gelişir, ancak 2 aya kadar sürebilir. Erken fark edilip tedavi edilmezse hastalığın ilerleyen aşamalarında hasta komaya girerek ölebilir.

 

Sindirim sistemi şarbonu

Şarbonlu hasta hayvanların ürünleri yenildiğinde ya da içildiğinde sindirim sistemindeki mukoza tabakasında şarbon lezyonları oluşur. Bakteriler ağızdan bağırsağa kadar herhangi bir bölgede tahribata yol açsa da genellikle ağız-yutak boşluğunda ve bağırsaklarda daha etkindir. Kanama ve karında sıvı birikmesine neden olabilir. Erken dönemde; bulantı, kusma iştahsızlık, hafif ishal ve ateş gibi belirtileri olabilir. Bu nedenle erken dönemde tanı güçtür. Enfeksiyon genellikle mikroplu gıdaların tüketilmesinden 1-7 gün sonra gelişir. Erken teşhis edilmezse ölümcül olabilir.

 

Şarbon belirtileri

 

Deri şarbonu belirtileri

• Yüz, boyun, kol veya ellerde kaşıntıya neden olan küçük kabarcık veya şişlik

• Yaraların etrafında ödem

• Küçük kabarcıklardan sonra görülen siyah merkezli ağrısız cilt ülseri

• Kara çıban görünümlü cilt yaraları

• Boğaz ve yakındaki lenf bezlerinde şişme

•  

Akciğer şarbonu belirtileri

• Birkaç gün sürebilen boğaz ağrısı, hafif ateş, halsizlik ve kas ağrıları (grip gibi)

• Hafif göğüs rahatsızlığı, nefes darlığı

• Kanlı tükürme, ağrılı yutma, öksürük

• Sersemlik veya baş dönmesi

• Mide bulantısı, kusma veya mide ağrıları

• Baş ağrısı, aşırı Terleme

• Aşırı yorgunluk, vücut ağrıları

• Hastalık ilerledikçe yüksek ateş, solunum problemi, şok ve menenjit

 

Sindirim sistemi şarbonu belirtileri

• Ateş, titreme ve iştah kaybı

• Boyun ve boyun bezlerinin şişmesi

• Boğaz ağrısı, ağrılı yutma, ses kısıklığı

• Bulantı ve kusma, özellikle kanlı kusma

• Baş ağrısı, Karın ağrısı

• Kızarma (kırmızı yüz) ve kırmızı gözler

• Bayılma, karın şişmesi (mide)

• Hastalığın sonraki aşamalarında şiddetli, kanlı ishal

 

Şarbon tanı ve tedavisi:

Hastanelerde hastalığın tanı testleri uygulanmakta ve uygun tedavi verilmektedir. Şüphe durumunda gecikmeden hastaneye başvurulması tedavi başarısını artırmaktadır.

Şarbon aşısı

Şarbon aşısı canlı bakteriler içermez ve enfeksiyona yol açmaz. Hem cilt hem de akciğer şarbonuna karşı koruma sağlamaktadır. Ancak genel bir şarbon aşısı uygulaması yoktur. Aşı daha çok enfekte olan hayvanlar ile el teması olanlara, belirli laboratuar çalışanlarına ve bazı askeri personele önerilir. Ayrıca şarbon hastalığı geçirenlere de şarbon aşısı yapılabilir. Altı ayda bir yapılan üç aşı etkili bir koruma sağlar.

 

Şarbondan korunma yolları

• Şarbon bakterileri toprakta yıllarca yaşayabilir. Bu nedenle şarbon hastalığının yaygın görüldüğü bölgelerde hayvanlara aşı yapılmalıdır.

• Hayvanlarda şarbon vakasına rastlanıldığında kesinlikle sağlık birimlerine haber verilmeli ve bölgenin karantina altına alınması sağlanmalıdır.

• Karantina süresi sona ermeden hayvanlar kesilmemeli ve etleri tüketilmemelidir.

• Şarbonlu olduğundan şüphelenilen veya şarbondan ölen hayvanlar asla kesilmemeli, derisi ya da postu yüzülmemelidir.

• Şarbondan ölen hayvanlar yakılarak imha edilmeli ya da yaklaşık 2 metre derinliğinde çukurlar açılıp üzerlerine sönmemiş kireç dökülerek gömülmelidir.

• Hasta hayvanların bulundukları yerler ve taşındıkları araçlar dezenfekte edilmelidir.

• Hasta hayvanların temas ettiği yemlikler ve gübreleri yakılarak imha edilmelidir.

• Şarbonun yaygın olduğu bir ülkeye seyahat edildiğinde mümkün olduğunca hayvan ve hayvan derileriyle temastan kaçınmalıdır. Ayrıca iyi pişirilmemiş et yenmemelidir.

• Hayvanlar ve ürünleriyle temasta olanlar vücut temizliğine özen göstermelidir.

• Çiğ ya da az pişmiş et yenmemelidir.

 

Şarbonlu et nasıl anlaşılır?

Şarbon nedeniyle ölmüş olan yada hasta olduğu halde kesilip satılan hayvanların etlerinde bazı farklılıklar vardır. Şarbonlu hayvanların etlerinde çok çabuk bir kokuşma görülür. Şarbonlu etlerin çeşitli yerlerinde ödemler ve kabarmalar görülebilir. Hayvanın derisi yüzüldüğünde deri altı damarları çok dolgundur, kesilen damarlardan siyah kan gelir. Şarbonlu hayvanın kanı çok koyu renktedir ve pıhtılaşmaz. Ancak hava ile temasta bir süre sonra rengi kızarır ve pıhtılaşmaya başlar. Karaciğer, böbrekler ve dalakta ciddi oranda şişme ve büyüme vardır. Şarbonlu etin kesilen yüzü koyu renktedir, içinden katran gibi bir kan sızar.

 

 

Uzm. Dr. Hüseyin Tarakçı

Uzm. Dr. Altan Gökgöz

Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği

Kaynaklar:

1. Centers for Disease Control and Prevention

2. Food and Drug Administration

3. M Doğanay, Anhrax, section 6, internal medicine: major tropical syndromes systemic infection, Infectious Disease Fourth Edition, pg: 1123-1128.